Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy. Zgodnie z zasadą, że w obliczu nieznanego zagrożenia dzielenie się informacjami i współpraca są najlepszym lekarstwem, chciałabym przypomnieć obowiązujące kwestie w zakresie szkoleń bhp i badań lekarskich. Moim zdaniem dobrze, że mamy możliwość wyboru, jednak trzeba zwrócić uwagę, aby nie wykorzystywać odroczenia terminów szkoleń i badań, jeśli nie jest to konieczne.
W czasie epidemii wiele działań organizowanych jest w formie zdalnej, również w zakresie spraw pracowniczych. Jednakże w odniesieniu do niektórych ze swoich obowiązków pracodawca nie może samodzielnie podjąć decyzji o ich zdalnej skutecznej realizacji. Dotyczy to między innymi obowiązkowych szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przed epidemią szkolenia bhp organizowane były najczęściej w formie instruktażu lub kursu w siedzibie pracodawcy. Obecnie, ze względu na zalecenia ograniczania kontaktów międzyludzkich oraz rekomendowanie izolacji społecznej, możliwość organizowania szkoleń bhp została znacznie utrudniona. Temat ten został uregulowany w przepisach, które starają się wychodzić naprzeciw dynamicznie zmieniającej się sytuacji na gruncie spraw pracowniczych. Pracodawca może przeprowadzić szkolenie bhp zdalnie, ale nie dla wszystkich pracowników. Dla niektórych grup nadal konieczne jest przeprowadzenie bezpośredniego szkolenia.
Zdalne szkolenia BHP
Należy pamiętać, że w czasie epidemii pracodawca nadal ma obowiązek odpowiedniego przeszkolenia pracownika z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy. Aktualny pozostaje pogląd, że bez takiego przeszkolenia pracownik nie może rozpocząć wykonywania swoich zadań. Ułatwieniem zapisanym w Tarczy Antykryzysowej jest stwierdzenie, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz służby w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.
Stanowi to duże ułatwienie, należy jednak uważać, ponieważ istnieją stanowiska, na których nie ma możliwości przeprowadzenia szkolenia w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Są to szkolenia dla:
1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym,
2) pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
3) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1 i 2,
4) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.
Wydłużenie terminu na przeprowadzenie okresowego szkolenia bhp
W odniesieniu do szkoleń okresowych w Tarczy Antykryzysowej przewidziano wydłużenie terminu na przeprowadzenie okresowego szkolenia bhp.
Zgodnie z postanowieniami w przypadku gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy lub bezpieczeństwa i higieny służby przypada w:
1) okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub
2) w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo stanu epidemii,
termin ten wydłuża się do 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego (w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii) albo stanu epidemii.
Badania lekarskie
Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca ma obowiązek kierowania pracowników na wstępne, okresowe oraz kontrolne badania lekarskie. W praktyce realizacja tego obowiązku w czasie epidemii jest znacznie utrudniona, a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwa.
Czasowe zawieszenie obowiązku przeprowadzania okresowych badań lekarskich
Zawieszono obowiązek przeprowadzania okresowych badań lekarskich pracowników, badań lekarskich i psychologicznych kierowców wykonujących przewóz drogowy zgodnie z ustawą o transporcie drogowym oraz badań okresowych lekarskich i psychologicznych maszynistów zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym. Zawieszenie wykonywania wskazanych obowiązków dotyczy okresu od dnia ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Natomiast po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii pracodawca i pracownik są obowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia odwołania danego stanu.
Podobnie zatem jak w przypadku monitorowania terminów szkoleń bhp także w odniesieniu do badań lekarskich pracodawca powinien kontrolować daty, w których badania powinny zostać wykonane z uwzględnieniem czasowego zawieszenia obowiązku ich wykonania.
Należy zwrócić również uwagę na fakt, że czasowe zawieszenie obowiązku kierowania pracowników na badania lekarskie nie dotyczy badań wstępnych oraz kontrolnych.
Przedłużenie ważności orzeczeń lekarskich
Ustawodawca postanowił także, że orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 r., zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.
W odniesieniu zatem do tych badań trzeba pamiętać o konieczności ich późniejszego przeprowadzenia.
Badania wstępne oraz badania kontrolne
Pracodawca także w czasie epidemii ma obowiązek kierowania pracowników na badania wstępne oraz badania kontrolne, a obowiązek ten nie został zawieszony przez dotychczasowe przepisy. W Tarczy Antykryzysowej wprowadzono w tym zakresie rozwiązanie praktyczne. W przypadku gdy nie ma dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzania badań wstępnych lub kontrolnych, badanie to może być przeprowadzone przez innego lekarza. Może on wydać również orzeczenie lekarskie, ale należy pamiętać, że będzie ono ważne przez 180 dni od dnia odwołania stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego.
Z perspektywy pracodawcy istotne jest kryterium pozwalające przyjąć, że brak jest dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzania badań kontrolnych lub wstępnych, tak aby uzasadniona była możliwość przeprowadzenia badania przez innego lekarza.
Bezpieczne środowisko pracy
Warunki pracy to środowisko, w jakim wykonywana jest praca. Z kolei brak bezpiecznych i higienicznych warunków pracy to stan niezgodności z przepisami i zasadami bhp, który stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia.
Bez wątpienia stan zagrożenia epidemicznego sam w sobie powoduje, że jeżeli pracodawca nie wprowadzi odpowiednich dla swojego zakładu pracy zmian organizacyjnych, nie ma mowy o bezpiecznych i higienicznych warunkach pracy w tym miejscu.
Wobec tego w pierwszej kolejności – w miarę swoich możliwości – pracodawca powinien polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem jej stałego wykonywania na podstawie art. 3 tzw. specustawy, czyli ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczeniem Covid-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz. 374). Odmowa pracy zdalnej, do której pracownik został skierowany na podstawie art. 3 specustawy, może stanowić naruszenie obowiązków pracowniczych.
Jeśli pracodawca nie ma możliwości, aby przenieść pracownika do świadczenia pracy w trybie zdalnym, może go zobowiązać, nawet bez jego zgody, do odbycia zaległego urlopu, ewentualnie skierować go za jego zgodą na urlop wypoczynkowy lub rodzicielski. Opcjonalnie może też uwzględnić jego wniosek o bezpłatny urlop dobrowolny bądź oddelegować go do domu za pełnym wynagrodzeniem.
Dopuszczalną opcją jest także powierzenie pracownikowi innych obowiązków pracowniczych. Wówczas należy pamiętać, że pracownikowi przysługuje pełne wynagrodzenie, a zadania muszą być adekwatne do jego kompetencji.
Obowiązki pracodawcy podczas pandemii
Pracodawcy są zobowiązani przeorganizować swoje zakłady pracy, dostosowując je do poziomu zagrożenia oraz rodzaju pracy świadczonej przez zatrudnianych u siebie pracowników. W przeciwnym razie nie powinni oni dopuszczać zatrudnionych do pracy, zapewniając im przy tym pełne wynagrodzenie.
To na pracodawcy, bez względu na stan epidemii, zawsze ciąży obowiązek zapewnienia właściwych warunków w zakładzie i ocena tego, czy warunki te są na tyle bezpieczne, by mógł on dopuścić pracownika do pracy. Każdy zakład pracy jest inny, dlatego pracodawca samodzielnie powinien rozważyć, które ze środków może i chce zastosować.
Gdy pracodawca nie chce lub nie może odesłać pracownika do domu, a zakład pracy działa i pracownik nadal ma świadczyć w nim pracę, pracodawca powinien wdrożyć zmiany organizacyjne.
Wśród takich działań można wskazać:
- zapewnienie środków ochrony indywidualnej (np. środków dezynfekujących, jednorazowych rękawiczek, maseczek czy przyłbic) w liczbie odpowiadającej potrzebom danego stanowiska pracy,
- ograniczenie liczby osób pracujących i przebywających w zakładzie pracy, ograniczenie liczby spotkań, rotacyjna obsługa klientów, elastyczne godziny pracy, kontakt z klientami w miarę możliwości online, a gdy to nie jest możliwe ograniczenie liczby klientów przyjmowanych jednocześnie,
- dezynfekowanie miejsca pracy, szczególnie miejsc często dotykanych przez osoby przebywające w zakładzie pracy, wydzielenie stref wymuszających zwiększanie odległości pomiędzy pracownikami czy pracownikami a klientami, ograniczenie płatności gotówką,
- szkolenie pracowników w zakresie tego, jak ograniczać ryzyko zarażeniem, powtarzanie komunikatów.
Jakie są skutki braku zapewnienia bhp
Konsekwencją naruszenia przez pracodawcę jego obowiązków może być kara grzywny w wysokości od 1 do 30 tys. zł.
Ponadto jeśli w zakładzie pracy występuje bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia życia pracownika lub innych osób, pracownik może powstrzymać się od świadczenia pracy z zachowaniem pełnego wynagrodzenia, nie narażając się na odpowiedzialność pracowniczą(art. 210 §1 Kodeksu pracy).