Co to za sprawozdanie? Kiedy należy go wypełnić oraz czy każdy musi to zrobić? No i najważniejsze pytanie: jak go wypełnić?
Co to jest Z-10?
Z-10 to sprawozdanie dotyczące warunków pracy w zakładzie składane online na profilu zakładu pracy w portalu sprawozdawczym Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Sprawozdanie to należy złożyć do 15 lutego za poprzedni rok kalendarzowy.
3 grudnia 2021 r. zmieniła się metoda obserwacji dla sprawozdania Z-10.
Wcześniej była to metoda obserwacji pełnej. Oznaczało to, że wszystkie zakłady prowadzące działalność zgodnie ze wskazanymi powyżej kodami PKD, miały obowiązek składania sprawozdania Z-10.
Aktualnie obowiązuje metoda obserwacji reprezentacyjnej na dobranej celowo próbie. Oznacza to, że spośród zakładów ze wskazanymi powyżej kodami PKD, zostaną wybrane zakłady, na które zostanie nałożony obowiązek sporządzenia Z-10
Ze względu na tematykę sprawozdania wypełnia je najczęściej pracownik służby BHP lub osoba wykonująca zadania tej służby.
Kto składa sprawozdanie Z-10?
Obowiązki informacyjne należą do pracodawców. Złożenie sprawozdania Z-10 jest jednym z nich. Do złożenia sprawozdania o warunkach pracy zobowiązane są następujące podmioty:
- pracodawcy zatrudniający pracowników w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznym dla zdrowia
- inne zobowiązane do tego podmioty zatrudniające.
Przy podawaniu danych bierze się pod uwagę tylko pracowników zatrudnionych przez dany podmiot na podstawie umowy o pracę.
Sprawozdanie Z-10 mają zatem obowiązek sporządzać:
- osoby prawne,
- jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej,
- osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą według jednostek lokalnych, w których liczba pracujących wynosi 10 osób i więcej,
- osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w określonym przepisami zakresie.
Kto nie podlega badaniu?
Badaniu, czyli złożeniu sprawozdania Z-10 nie podlegają:
- indywidualnych gospodarstw rolnych,
- stowarzyszenia,
- fundacje,
- związki zawodowe,
- partie polityczne,
- organizacje społeczne i organizacje pracodawców,
- samorządy gospodarcze i zawodowe,
- przedstawicielstwa zagraniczne,
- kościoły katolickie, inne kościoły i związki wyznaniowe.
Co stanowi podstawę do wypełnienia formularza? Jakie dane wejściowe potrzebujesz?
- aktualne wyniki pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, najlepiej rejestry czynników szkodliwych dla zdrowia, które występują na stanowisku pracy, jak również karty badań i pomiarów czynników szkodliwych,
- NDS i NDN mierzonych czynników szkodliwych,
- rejestr prac, podczas wykonywania, których istnieje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami bądź też procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
- rejestr pracowników, którzy narażeni są na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
- rejestr wypadków przy pracy,
- rejestr chorób zawodowych oraz domniemań tych chorób,
- rejestr prac, które narazić mogą pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego z grupy 3 lub 4
- rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych z grupy 3 lub 4 zagrożenia,
- dane ze skierowań na badania profilaktyczne oraz orzeczeń lekarskich w tym zakresie,
- dane z oceny ryzyka zawodowego,
- wyniki pomiarów wydatku energetycznego,
- wyniki pomiarów oświetlenia,
- wyniki pomiarów wskaźników WBGT, twc ,
- instrukcje narzędzi, urządzeń i maszyn, które będą mieć wykorzystanie do sprawozdania,
- dane z działu kadr o liczbie pracowników zatrudnionych na stanowiskach, które będą mieć wykorzystanie w sporządzeniu sprawozdania,
- wykaz prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby,
- wykaz prac szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia kobiet,
- wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy,
- wykaz prac, dla których ustalono skrócony czas pracy na podstawie art. 145. § 1 Kp,
- lista osób, którym udzielane są dodatkowe urlopy,
- lista pracowników korzystająca z posiłków profilaktycznych, napojów, innych produktów spożywczych,
- lista osób, posiadających uprawnienia do wcześniejszego przejścia na emeryturę,
- tabele przydziału ŚOI i/lub karty ewidencyjne przydziału ŚOI.
Jest to wykaz ogólny, który nie oznacza, że wszystkie jego punkty znajdują się w danym zakładzie pracy. Nie wszystkie z tych dokumentów muszą istnieć, gdyż zwyczajnie nie dotyczą firmy lub jakieś pomiary nie są w niej przeprowadzane.
Jakie osoby uwzględnić należy w liczbie zatrudnionych w dniu 31 grudnia?
Liczba zatrudnionych według stanu w dniu 31 grudnia, to stan zatrudnienia na ostatni dzień roku, za który przygotowujesz sprawozdanie. Te dane najlepiej uzyskać z działu kadr. Należy wliczać pracowników:
- pełnozatrudnionych,
- niepełnozatrudnionych, dla których głównym miejscem pracy jest zakład, który przygotowuje sprawozdanie,
- sezonowych,
- zatrudnionych dorywczo,
- zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego.
W praktyce, zgodnie z wyjaśnieniami GUS, wlicza się tylko pracowników zatrudnianych na podstawie umów o prace, niezależnie w jakim wymiarze i na jaki czas.
Działy w sprawozdaniu Z-10:
Sprawozdanie o warunkach pracy Z-10 podzielone jest na trzy działy:
Dział 1. Zagrożenia czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia na stanowiskach pracy, na których zostały przekroczone obowiązujące normy (na podstawie przeprowadzonych aktualnych badań i pomiarów).
Dział 2. Pracownicy zatrudnieni w warunkach zagrożenia (stan na 31 XII).
Dział 3. Działania profilaktyczne – ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.
Dział 1. Zagrożenia czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia na stanowiskach pracy, na których zostały przekroczone obowiązujące normy.
Za zagrażające zdrowiu uważa się te stanowiska pracy, na których występuje działanie czynników szkodliwych, w stężeniu (natężeniu) przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości (NDS i/lub NDN), określone w obowiązujących normach higienicznych (nawet jeśli zastosowano środki ochrony indywidualnej).
W dziale tym, wykazać należy wszystkie zagrożenia i uciążliwości pracy, jakie występują
w zakładzie pracy. Za zagrażające zdrowiu uważa się stanowiska pracy, na których występuje działanie czynników szkodliwych w stężeniu lub natężeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości (NDS i NDN), określone w aktualnych normach higienicznych (nawet w przypadku zastosowania środków ochrony indywidualnej).
Dział 2. Pracownicy zatrudnieni w warunkach zagrożenia.
Osobą zatrudnioną w warunkach zagrożenia jest osoba zatrudniona na takim stanowisku pracy, na którym występuje działanie czynników szkodliwych, w stężeniu lub natężeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości (NDS i/lub NDN), określone w obowiązujących przepisach, nawet jeśli zastosowano środki ochrony indywidualnej.
W tym dziale należy policzyć każdego pracownika tylko raz. Przypisuje się go do tego czynnika, który ma największe znaczenie pod względem szkodliwości na stanowisku pracy. Dział 2 uzupełnić należy w sytuacji, której w dziale 1 w kolumnie 5 wykazano stan na dzień 31 grudnia.
Przykład: Pracownik narażony jest na 3 różne czynniki z różnych kategorii:
- substancje chemiczne,
- praca z maszyną kwalifikowaną do szczególnie niebezpiecznych,
- niewystarczająco oświetlone stanowisko pracy.
Trzeba ocenić, który z tych czynników jest dla niego najbardziej szkodliwy i przypisać go jedynie do tego czynnika. Jeżeli okaże się, że największym zagrożeniem jest dla tego pracownika substancja chemiczna, wlicza się go do punktu 1.
Dział 3. Działania profilaktyczne – ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.
W dziale tym należy wykazać liczbę osób zatrudnionych, dla których w roku sprawozdawczym przeprowadzono ocenę ryzyka zawodowego oraz wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe.
Obowiązek oceny ryzyka zawodowego oraz dokumentowania tego ryzyka wynika z art. 226 Kodeksu pracy oraz § 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).
Przyjęty w danym zakładzie pracy sposób oceny ryzyka oraz jego dokumentowania powinien być uzależniony w szczególności od wielkości zakładu pracy, rodzajów prac wykonywanych w tym zakładzie, czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych występujących w środowisku pracy oraz poziomu tych czynników.
W wierszu 1 należy podać liczbę osób zatrudnionych, dla których w roku sprawozdawczym przeprowadzono ocenę ryzyka zawodowego.
W wierszu 2 należy wykazać liczbę osób zatrudnionych, dla których w roku sprawozdawczym wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe (bez względu na to, czy ocenę ryzyka przeprowadzono w roku sprawozdawczym, czy w okresie poprzedzającym).
W wierszach 3 do 5 należy wykazać, dla ilu osób wyeliminowano lub ograniczono ryzyko poprzez zastosowanie odpowiednio środków:
– technicznych, np. zastosowano mechanizację lub automatyzację prac, zainstalowano skuteczną wentylację, urządzenia ochronne, zhermetyzowano proces technologiczny;
– organizacyjnych, np. zmieniono organizację pracy lub stanowiska pracy, wprowadzono przerwy w pracy, skrócono czas pracy na stanowiskach pracy, wprowadzono rotację na stanowiskach pracy;
– ochrony indywidualnej. Jeżeli środki zastosowane do wyeliminowania ryzyka zawodowego stosuje się w kolejnych latach po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego, to należy je wykazywać każdego roku w przypadku, gdy są ponoszone na nie wydatki (np. zakup środków ochrony indywidualnej).
UWAGA: środków zastosowanych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego nie należy sumować.
UWAGA
Jeżeli w Twoim zakładzie występują identyczne stanowiska pracy, na których wykonywane są takie same czynności, w takich samych warunkach środowiska pracy i ocenę ryzyka przeprowadzono na jednym z nich, uznając że dotyczy ona wszystkich takich stanowisk – w sprawozdaniu należy wykazać wszystkie:
- identyczne stanowiska, których dotyczy przeprowadzona ocena oraz
- osoby zatrudnione na tych stanowiskach.