Jak liczyć roczny staż w służbie bhp? Jaki rodzaj pracy będzie liczył się do stażu? Te pytania dostaję często od swoich studentów, a później absolwentów, którzy zaczynają swoją karierę w branży bhp. Niestety luki w przepisach za każdym razem rodzą wątpliwości.
Od czego zacząć
Przede wszystkim należy zdobyć kwalifikacjedo wykonywania zawodu, czyli uzyskać konkretne wykształcenie w zakresie bhp, to znaczy:
• zawód technika bhp,
• wyższe wykształcenie o kierunku bhp albo
• wyższe wykształcenie o specjalności bhp albo
• studia podyplomowe w zakresie bhp.
Szkoły należy mieć ukończone, a stażu nie odbywa się podczas nauki.
Kto tworzy służbę bhp
Właściwe wykształcenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp nie jest szczególnie problematyczne w zakresie ustalenia, czy ktoś je posiada czy nie. Jednak w przeważającej większości przypadków poszczególne stanowiska w służbie bhp mogą być obsadzane osobami nie tylko z właściwym wykształceniem, ale i legitymującymi się określonym stażem pracy w służbie bhp.
Z ustaleniem stażu pracy w służbie bhp ma problemu, w sytuacji gdy dana osoba jest zatrudniona w komórce bhp, której obowiązek utworzenia wynika z przepisów powszechnie obowiązujących.
Zatrudnianie powyżej 100 pracowników zobowiązuje pracodawcę do utworzenia służby bhp. Służbę taką stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne podlegające bezpośrednio pracodawcy, w których mogą być zatrudnione osoby legitymujące się wymogami kwalifikacyjnymi, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Problem pojawia się, gdy pracodawca niemający obowiązku bezpośredniego utworzenia służby bhp tworzy taką służbę, zatrudniając w niej pracownika – czyli osobę, która de facto będzie pracownikiem służby bhp.
W powyższym zakresie istnieje swoista luka w przepisach. Obowiązujący od lat stan prawny nie odpowiada bowiem na pytanie, czy staż pracy służby bhp liczony jest wyłącznie względem pracowników zatrudnionych w tej służbie, w sytuacji gdy pracodawca ma obowiązek prawny utworzenia takiej służby.
Wydaje się, że w przypadku gdy pracodawca mimo braku obowiązku posiadania służby bhp taką służbę utworzy, zatrudniając w niej etatowego pracownika, okres zatrudnienia w takiej nieobowiązkowej komórce bhp będzie zaliczany do stażu pracy w służbie bhp wszystkimi tego konsekwencjami. Brak możliwości zaliczenia okresu zatrudnienia w powyższym przypadku do stażu pracy w służbie bhp byłby możliwy dopiero wówczas, gdyby z przepisów jednoznacznie wynikał zakaz tworzenia takiej służby przez pracodawców zatrudniających mniej niż 100 pracowników. Przepisu, z którego wynikałby taki zakaz wobec mniejszych pracodawców, oczywiście nie ma.
Jeśli pracodawca zatrudniający mniej niż 100 pracowników uzna, że potrzebuje służby bhp, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby ją powołał. W tej sytuacji jest to jednak jego prawo, a nie obowiązek.
Kiedy nie nabywamy stażu pracy w służbie bhp
Osoby zatrudnione przy innej pracy
Pracodawca, który nie ma obowiązku powołania służby bhp, czyli zatrudniający poniżej 100 pracowników, ma prawo powierzyć zadania służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Warunkiem jest, żeby ta osoba posiadała kwalifikacje wymagane do pracy w służbie bhp, to znaczy odpowiednie wykształcenie i ukończone szkolenie okresowe dla służby bhp.
Na temat tego, co to jest służba bhp i jak należy rozumieć to określenie, a co za tym idzie – jak interpretować zapisy Kodeksu pracy i Rozporządzenia w sprawie służby bhp, wypowiadały się sądy administracyjne. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w orzeczeniu z dnia 22 marca 2012 roku (III SA/Gd 8/12). Wyrok uzasadniał między innymi:
(…) Przepis art. 23711 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (jednolity tekst Dz. U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.), zwanej dalej – k.p., w sposób jednoznaczny wyróżnia dwie formy pełnienia funkcji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pierwsza realizowana jest w formie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a druga – poprzez powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Wybór jednej z form nie należy do pracodawcy, a uzależniony jest od ilości osób zatrudnionych w zakładzie pracy.
Jak wynika z brzmienia przepisu art. 23711 § 1 k.p. pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników (…) tworzy służbę bezpieczeństwa, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca, zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Są to dwie odrębne formy.
Jak podnosi Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 października 2006 r. w sprawie I OSK 263/06, gdyby te obie formy były tożsame, zbędna byłaby regulacja zawarta w art. 23711 § 1 k.p. i można byłoby posługiwać się wyłącznie pojęciem „służba bhp”. Odrębność dwóch wyróżnianych form potwierdza § 4 cytowanego przepisu, który stanowi, iż inspektor pracy może m.in. nakazać utworzenie służby bhp, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.
Przepis art. 23711 § 1 k.p. używa pojęcia pracownik służby bhp. Oznacza to, iż musi to być osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
(…)
Możliwość powierzenia zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy w przypadku braku kompetentnych pracowników dotyczy tylko sytuacji takiego pracodawcy, który zatrudnia nie więcej niż 100 pracowników (…)
A co z umową zlecenie
Wykonywanie zadań służby bhp na podstawie innej formy zatrudnienia, np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło, nie wlicza się do stażu pracy w służbie bhp.
Taką formą wykonywania zadań służby bhp jest „obsługa jako specjalista z zewnątrz”, a zatem jest to rozwiązanie dopuszczalne dla osób, które mają kwalifikacje specjalisty ds. bhp, czyli wykształcenie wyższe lub podyplomowe i co najmniej rok stażu pracy w służbie bhp.